Eind januari heeft de Gezondheidsraad advies uitgebracht over alcoholgebruik en zwangerschap. De conclusie luidt dat vrouwen er goed aan doen om af te zien van alcoholgebruik vanaf het moment dat zij zwanger willen worden tot het einde van de borstvoeding. Mannen doen er goed aan om geen alcohol te drinken vanaf het moment dat zwangerschap gewenst wordt, totdat de vrouw definitief zwanger is.
Wetenschappelijke belangstelling voor de invloed van alcohol op het nageslacht bestaat al heel lang. In de dertiger jaren van de vorige eeuw is door biologen reeds geconstateerd dat alcoholgebruik door zwangere ratten leidt tot een verlaagd geboortegewicht en een vergroting van de kans op miskramen. De medische wereld is pas echt geïnteresseerd geraakt nadat Prof. Lemoine en medewerkers in 1968 wetenschappelijk hadden beschreven wat de effecten zijn van (fors) alcoholgebruik door zwangeren op hun babies.
Sinds de publicatie van Lemoine is een niet aflatende stroom van aanvullend onderzoek op gang gekomen. Omstreeks het midden van de negentiger jaren legde de ANGOB de conclusies reeds vast in de folder “De baby drinkt mee”, en in het jubileumnummer van de GO bij het honderdjarig bestaan van de ANGOB in 1997. Onze conclusie luidde destijds letterlijk : wie helemaal op zeker wil spelen, dient al vóór de bevruchting te stoppen met alcoholgebruik.En dat geldt dan niet alleen voor de vrouw, maar ook voor de man.
De ontwikkelingen hebben na 1997 niet stilgestaan. Steeds verfijndere analysemethoden hebben effecten aangetoond van steeds kleinere hoeveelheden alcohol. Anno 2005 concludeert de Gezondheidsraad in zijn advies aan de ministers van VWS en LNV, dat een veilige ondergrens waarbeneden geen effect optreed, niet valt aan te geven. In het persbericht hierover schrijft de Gezondheidsraad letterlijk : Niet drinken is de enige veilige optie.
Effecten van alcohol
Zoals op voorhand verwacht kan worden, is het effect van alcohol groter naarmate er meer gedronken wordt. Vandaar dat in de oudste publicaties vooral de effecten bij een gebruik van 4, 6 of nog meer glazen per dag beschreven zijn. Die effecten zijn goed waarneembaar.
Volgens recente publicaties kan ook één glas per dag al gevolgen hebben. Zo zijn er aanwijzingen dat al bij 1 glas per dag de vruchtbaarheid van de vrouw vermindert. Ook lijkt de kans op een miskraam of een te vroege geboorte, bij dit consumptieniveau reeds verhoogd te zijn.
Bij een gemiddeld consumptieniveau tussen 1 en 2 glazen per dag, zijn bovengenoemde effecten duidelijker zichtbaar. Daarnaast leidt alcoholgebruik door de zwangere telkens tot een tijdelijke onderbreking van de ademhalingsbewegingen van de foetus. Deze “oefent” dus te weinig en loopt een achterstand in zijn ontwikkeling op. Ook kan zijn natuurlijke waak-slaapritme verstoord raken.
Bij een consumptie van 2 tot 6 glazen per dag, zijn de nadelige effecten nog sterker. Dat valt ook te verwachten, want het alcoholpromillage van de baby is gelijk aan dat van de zwangere. Wanneer die 4 glazen per dag drinkt, heeft zij vijf à zes uur per dag (een kwart van de tijd), alcohol in haar bloed. De baby dus ook. Het kind kan die alcohol nog niet zelf afbreken, en raakt hem dus pas kwijt als de moeder hem kwijtraakt. Gedurende een kwart van de tijd, is daardoor zijn ontwikkeling verstoord.
De kans op een miskraam neemt hierdoor verder toe, evenals de kans op een te vroege geboorte of een te laag geboortegewicht. Verder loopt bij dit consumptieniveau het kind een verhoogd risico om op latere leeftijd problemen met alcohol te krijgen.
Bij 6 of meer glazen drank per dag, neemt de kans op aangeboren afwijkingen bij de baby sterk toe. Dat is het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS). Kinderen met FAS hebben specifieke gelaatskenmerken (afwijkingen aan oren, oogleden, neus of mond), en een lichamelijke en geestelijke achterstand die vaak nooit meer volledig wordt ingelopen. Bij ernstige gevallen kunnen hart, nieren of gezichtsvermogen aangetast zijn.
Ook na de geboorte kan het alcoholgebruik van de moeder de baby nog schaden. De moedermelk krijgt namelijk hetzelfde alcoholgehalte als het bloed van de moeder. De baby vindt dat niet lekker, en drinkt minder. Bovendien kan zijn slaap-waakritme hierdoor verstoord raken. Dit effect blijft waarneembaar tot drie uur nadat de moeder één of twee glazen alcoholhoudende drank heeft geconsumeerd.
Niet alleen het alcoholgebruik van de vrouw, ook dat van de man kan schade veroorzaken. Zelfs matig alcoholgebruik door de man kan al leiden tot een verminderde kans op bevruchting en tot een verhoogde kans op een miskraam. Fors alcoholgebruik door de man vergroot de kans op aangeboren afwijkingen. Dat is overigens geheel in overeenstemming met de oude mythe van Vulcanus!
De Gezondheidsraad concludeert uit genoemde feiten enerzijds dat iedere vermindering van het alcoholgebruik, op ieder moment van de zwangerschap, leidt tot een vermindering van de risico’s voor het ongeboren kind. Anderzijds stelt de Gezondheidsraad vast dat er geen veilige ondergrens valt aan te geven, waar beneden met zekerheid gezegd kan worden dat er geen effect is op de baby of op de zwangerschap.
Maatschappelijk probleem
Het is inmiddels al een kwart eeuw bekend dat alcoholgebruik door zwangere vrouwen schade aan het ongeboren kind kan toebrengen. Verwacht zou dus mogen worden dat zwangeren alcoholgebruik zoveel mogelijk vermijden. Dat is echter helaas niet het geval. Dit lijkt te wijzen op een lichte mate van verslaving.
In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd alcohol. Slechts iets meer dan de helft van hen staakt het gebruik volledig zodra zij zwanger zijn. Een deel van hen reeds als zij zwanger willen worden. Tussen de 35 en 50% van de zwangere vrouwen in Nederland drinkt nog steeds alcohol. Daarbij doet het treurige feit zich voor dat naarmate het oorspronkelijke alcoholgebruik van de vrouw hoger ligt, zij minder geneigd is tot stoppen.
Omdat de groep met het grootste risico het minst geneigd is om zich iets aan te trekken van algemene waarschuwingen, pleit de Gezondheidsraad voor individuele advisering en begeleiding voor zware drinksters die zwanger zijn of het willen worden.
Dingeman Korf