De afgelopen jaren zijn er diverse nieuwe “geneesmiddelen” tegen alcoholverslaving op de markt gekomen. Meestal worden zij toegepast ter ondersteuning van psychotherapie. Een vergelijkend onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat het ideale middel nog niet gevonden is.
Tientallen jaren was disulfiram het enige middel waarmee ontgifte alcoholisten zich terugval in hun verslaving van het lijf konden proberen te houden. Zolang zij het middel bleven innemen veroorzaakte consumptie van alcohol zulke onaangename verschijnselen, dat zij het wel uit hun hoofd lieten om nog alcohol te drinken. Maar hun alcoholzucht werd er niet door genezen. Het middel verergerde alleen maar de vergiftigingsverschijnselen na alcoholgebruik.
Disulfiram verhindert de volledige afbraak van alcohol in de lever. De afbraak blijft steken bij het tussenproduct aceetaldehyde. Dat tussenproduct veroorzaakt de vergiftigingsverschijnselen. Disulfiram wordt verkocht onder de handelsnamen Antabus en Refusal.
Omstreeks het jaar 2000 begon er verandering in bovengenoemde onbevredigende situatie te komen. Ontdekt werd dat het ontwenningsmiddel naltrexon (Nalorex) waarmee heroïneverslaafden behandeld worden, ook effect heeft op alcoholisten. Dat middel werkt niet op de lever zoals disulfiram, maar op de hersenen. Wij berichtten daarover in dit blad in 2002.
Vanaf de ontdekking van het effect van Naltrexon op alcoholverslaving, ging het onderzoek naar nieuwe middelen een andere kant op. Niet langer was de lever centraal in het onderzoek, maar de hersenen. Er werden middelen ontwikkeld die de zucht naar alcohol onderdrukten, die bepaalde receptoren in de hersenen blokkeerden, en die de hormonen beïnvloedden. En soms bleken oude geneesmiddelen voor heel andere ziekten, ook bruikbaar als hulpmiddel bij de behandeling van alcoholverslaafden.
Er zijn nu zoveel verschillende middelen voor alcoholverslaafden op de markt, dat een kritisch en vergelijkend onderzoek naar de verschillende middelen nodig werd. Zo ’n onderzoek is recentelijk in de V.S. verricht door de Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ). Het onderzoeksteam vergeleek de 25 belangrijkste “geneesmiddelen” die in gebruik zijn bij de behandeling van alcoholisten. Slechts een beperkt deel van die middelen is erkend voor de behandeling van alcoholverslaving. De overige zijn hetzij middelen die erkend zijn voor de behandeling van andere ziekten (bijvoorbeeld anti-depressiva, spierverslappers, enz.), hetzij extracten van planten.
De vijf meest gebruikte middelen tegen alcoholverslaving zijn disulfiram (Antabus), acamprosaat (Campral), naltrexon (Nalorex), nalmefeen(Selincro) en baclofeen (Myospan). Het laatste product is (nog ?) niet erkend voor deze toepassing. Al deze middelen worden gewoonlijk in eerste instantie gebruikt ter ondersteuning van psychotherapie (gedragstherapie, motivatie-versterkingstherapie, enz.). Als de psychotherapie voltooid is, krijgt de patiënt het middel mee naar huis om het nog lang te blijven slikken.
De onderzoekers constateerden dat Campral en Nalorex de effectiefste middelen waren, zowel met betrekking tot de vermindering van de gedronken hoeveelheid (toepassing bij niet-verslaafde zware drinkers), als met betrekking tot het voorkómen van terugval bij droogstaande alcoholisten. Nalorex vertoont wat meer bijwerkingen dan Campral.
Selincro is al lang in de diergeneeskunde in gebruik voor het beëindigen van een narcose. Het is nog maar kort in gebruik ter ondersteuning van de psychotherapie bij alcoholisten. De resultaten daarvan zijn tot nu toe goed. Maar door het nog geringe aantal behandelde patiënten, is het bewijs voor de effectiviteit minder sterk dan bij Campral en Nalorex.
Omdat de onderzoekers van het AHRQ bijzonder hoge eisen stelden aan de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs, konden zij noch voor Antabus, noch voor Myospan (oorspronkelijk een middel tegen spierkrampen) een onomstotelijk bewijs voor de effectiviteit leveren. Die staan vooralsnog als tweede keus te boek.
Het allernieuwste middel voor de behandeling van alcoholverslaafden is gabapentin. Wij schreven daarover januari 2014 in dit blad. Het is nog zo nieuw dat het geheel ontbreekt in de lijst van de 25 producten waar de wetenschappers van het AHRQ onderzoek naar deden. Overigens is ook dat een oud geneesmiddel, oorspronkelijk in gebruik tegen zenuwpijnen en epileptische aanvallen.
Dingeman Korf