De plenaire bijeenkomst van de WHO, de World Health Assembly, heeft eind mei de 192 lidstaten opgeroepen om de problemen veroorzaakt door schadelijk alcoholgebruik aan te pakken. De WHO is verontrust over de schade die alcohol toebrengt aan de lichamelijke en geestelijke volksgezondheid en aan de economie. Zij wil daarom dat de lidstaten met passende en effectieve maatregelen komen.
De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) constateert dat wereldwijd ruim 2 miljard mensen gebruiker zijn van alcoholhoudende dranken. Door alcoholgebruik veroorzaakte problemen op het terrein van de volksgezondheid, hebben in veel landen een alarmerende omvang gekregen. Alcoholgebruik is wereldwijd oorzaak van 4,0% van de totale ziektelast, en staat daarmee op de derde plaats van de oorzaken daarvan. Hoge bloeddruk staat met 4,4% op de eerste plaats. De sterfte door alcohol bedraagt naar schatting 3,2% van de totale sterfte. In het jaar 2000 waren wereldwijd ongeveer 1,8 miljoen sterfgevallen aan alcohol te wijten.
De WHO constateert verder dat alcohol schade kan toebrengen aan vrijwel ieder orgaan en ieder systeem in het lichaam. Alcoholgebruik draagt daardoor bij aan meer dan 60 verschillende gebreken, kwalen en ziekten. Sterfte door alcoholgebruik kan het gevolg zijn van slopende ziekten als levercirrhose of alcoholische kanker, maar ook plotseling komen door alcoholvergiftiging, ongevallen of geweldpleging.
Tenslotte constateert de WHO nog dat weliswaar het hoofdelijk alcoholgebruik in veel landen betrekkelijk constant is, maar dat het overmatig drinken door een beperkt deel van de bevolking, en het incidenteel zeer excessief drinken door jongeren, in veel landen sterk toenemen. De WHO wijt dit aan toegenomen beschikbaarheid van drank, agressieve reclame (met name richting jongeren) en verzwakking van de geestelijke weerbaarheid tegen alcohol bij de bevolking.
Effectieve tegenmaatregelen bestaan
Aantal en omvang van door alcohol veroorzaakte problemen, kunnen door gericht beleid en geschikte maatregelen sterk verminderd worden. Dat geldt zowel op plaatselijk niveau als landelijk. Ook groeit het inzicht in de relatieve effectiviteit van de verschillende mogelijke maatregelen. De WHO haalt in zijn oproep aan de lidstaten tot het voeren van een effectief matigingsbeleid, een vergelijkend onderzoek aan van 31 maatregelen om de alcoholproblematiek te verkleinen. Tien daarvan worden aanbevolen als effectief. Voorlichting over de risico’s van alcoholgebruik is niet bij die eerste tien !
Als eerste vijf maatregelen voor het tegengaan van door alcohol veroorzaakte problemen, worden genoemd :
– invoering en strikte handhaving van een minimumleeftijd voor het kopen van alcohol,
– beperking van de verkoop tot speciaalzaken, bijvoorbeeld door middel van een overheidsmonopolie,
– beperking van de tijden waarop alcohol gekocht kan worden,
– beperking van het aantal verkooppunten,
– verhoging van de accijnzen.
Deze eerste vijf maatregelen lijken veel op de grondslagen van het Zweedse alcoholmatigingsbeleid. De effectiviteit ervan wordt echter ondermijnd wanneer de burgers van het betreffende land massaal de grens over gaan om alcohol te hamsteren. Dan moeten aan elkaar grenzende landen hetzij hun maatregelen voor alcoholmatiging op elkaar afstemmen, hetzij een effectieve grenscontrole op alcohol organiseren. Een te groot verschil in accijnsheffing aan weerszijden van de grens, betekent het uitlokken van smokkel. Een land dat geen minimumleeftijd voor het kopen van alcohol kent, lokt jeugdige kopers van over de grens. Binnen de EG is Portugal overigens het enige land waar voor de winkelverkoop van alcohol geen leeftijdsgrens geldt. Wereldwijd zijn er echter heel veel landen zonder leeftijdsgrens.
De tweede vijf maatregelen waarmee door alcoholgebruik veroorzaakte problemen tegengegaan kunnen worden, zijn :
– intensieve controle op alcohol in het verkeer,
– intrekking van rijbewijzen na dronken rijden,
– verlaging van de strafbaarheidsgrens voor alcohol in het verkeer,
– verlaagde strafbaarheidsgrens voor bepaalde categorieën bestuurders (bijv. gedurende de eerste jaren na het behalen van het rijbewijs,
– vroegtijdige opsporing en advisering van personen met een riskant drinkgedrag.
De eerste vijf maatregelen zijn het meest effectief, omdat zij op een breed publiek gericht zijn. De tweede vijf maatregelen zijn wat minder effectief omdat zij op kleinere segmenten van het publiek gericht zijn. Doordat zij op een kleiner deel van het publiek gericht zijn, ondervindt de invoering ervan echter minder weerstand dan de invoering van de eerste vijf. In Nederland en de ons omringende landen, werkt de overheid vooral met maatregelen uit de tweede groep.
Bij de invoering en handhaving van wetten en maatregelen, rijst altijd de vraag : wat kost het en wat levert het op ? De WHO noemt als meest kosteneffectieve maatregel het verhogen van de accijns op alcohol. Maar zoals hiervóór al aangegeven, moeten de accijnzen aan weerszijden van de grens niet te veel uiteen gaan lopen. Daarnaast moeten de accijnzen op de alcohol in bier en wijn, niet te veel afwijken van de accijns op alcohol in sterke drank. Anders wijken de drankzuchtigen gewoon uit naar de drank met de goedkoopste alcohol. En ook voor het bevorderen van de verkeersveiligheid is accijnsverhoging alleen effectief wanneer hij voor alle alcoholhoudende dranken geldt.
Tenslotte constateert de WHO nog dat de gezondheidszorg een belangrijke rol kan spelen bij het beperken van de omvang van de alcoholschade. Vroegtijdiger herkenning van door alcohol veroorzaakte ziekten, vergroot de kans op en snelheid van de genezing. Vroegtijdiger herkenning van naar verslaving afglijdend drinkgedrag, kan het verschil uitmaken tussen invaliditeit en herstel.
Dingeman Korf