Menselijk gedrag is het resultaat van een samenspel van een groot aantal factoren. Enerzijds wordt gedrag beïnvloed door aangeboren factoren als gevoeligheid, mentaliteit en karakter. Anderzijds wordt gedrag beïnvloed door externe factoren als cultuur, ervaring en kennis.
Sinds meer dan vijfendertig jaar is voor Nederland de alcoholbalans negatief. Dat wil zeggen dat alcohol de samenleving meer kost dan hij oplevert. Bovendien verdwijnen de baten in andere zakken dan degene van waaruit de kosten betaald moeten worden. De alcoholbranche onttrekt zich aan het principe dat de vervuiler moet betalen.
De wetenschap levert in hoog tempo nieuwe gegevens over de nadelen van de consumptie van alcohol. De ene keer betreft het zaken op fundamenteel biologisch of biochemisch gebied. Een andere keer op medisch gebied. En dan weer op statistisch, demografisch of sociaal-psychologisch gebied. Wie ook maar een deel van die kennis tot zich laat doordringen, heeft alle reden om zijn alcoholgebruik drastisch te beperken of er helemaal van af te zien.
Toch is het Nederlandse alcoholgebruik al vijfentwintig jaar constant. En dat op een letterlijk ongezond hoog niveau. Blijkbaar zijn de andere gedragsbepalende factoren sterker dan de kennis. Diep in zijn hart weet het publiek namelijk allang al dat alcoholgebruik forse risico’s met zich meebrengt. Sommige van die risico’s zijn al minstens vierduizend jaar bekend. De recente wetenschappelijke ontwikkelingen hebben daaraan alleen getallen toegevoegd en verklaringen hoe één en ander precies in zijn werk gaat.
Menselijke gewoonten zijn als een soort onkruid. Hoe langer zij de kans krijgen om wortel te schieten, hoe moeilijker zij te verwijderen zijn. Wie al jarenlang alcohol gebruikt zonder nadelige gevolgen, is aan dat gebruik gewend geraakt. Hij heeft ervaring met alcohol, de gewoonte heeft in hem wortel geschoten. Hij zal volgens de theorie van de cognitieve dissonantie moeite hebben om het bestaan van de nadelen van alcoholgebruik te erkennen, laat staan zijn gedrag daardoor te laten beïnvloeden. Soms is alleen een trauma in zijn persoonlijk leven in staat zijn gedrag te veranderen.
Behalve iemands ervaring is ook de omgeving, de cultuur waarin hij leeft mede-bepalend voor zijn gedrag. De cultuur van een samenleving is de grootste gemene deler van alle individuele gedragingen. Specifieke groepen, bijvoorbeeld jongeren, hebben een eigen groepscultuur. De cultuur wordt vormgegeven door het samenspel van tradities en gewoonten, van reclame, van publiciteit en dergelijke.
De reclame voor alcohol is in onze samenleving onzakelijk, is gericht op het bespelen van gevoelens en emoties. De alcoholreclame heeft het niet over prijzen, alcoholgehalten of verkooppunten. Wel over gevoelens die je krijgt na het gebruik, of over de entourage rondom het gebruik. Zij vertoont toneelstukjes met gezelschappen waar de toeschouwer zich wel tussen zou willen bevinden.
Het zal uit het voorgaande wel duidelijk zijn dat een campagne voor matiging van het alcoholgebruik, niet gebaseerd kan zijn op uitsluitend overdracht van kennis. Ook de cultuur zal moeten veranderen. Alcoholreclame werkt de alcoholvoorlichting tegen. Die reclame zal dus aangepakt moeten worden. Maar dan nog is verandering een zaak van lange adem.
dr.ir. D.Korf