Begin maart heeft de rechtbank in Den Haag uitgesproken dat het CBL en supermarktketen Jumbo het kartelverbod hebben geschonden. Zij hebben afspraken gemaakt met als doel het gebruik van het elektronische leeftijdscontrolesysteem Ageviewers in de supermarkten uit te sluiten. De uitspraak wekte nogal wat beroering.
Men zal zich “de zaak Pollemans” uit 2014 herinneren. Deze franchisenemer van Albert Heijn wilde in zijn winkel het elektronische leeftijdscontrolesysteem Ageviewers installeren. De straffen voor de verkoop van alcoholhoudende drank aan minderjarigen waren kort tevoren fors verhoogd. Pollemans wilde daarom het bewezen meest effectieve systeem voor leeftijdscontrole installeren. Dat was het elektronische systeem Ageviewers. Het hoofdkantoor van Albert Heijn verbood begin 2014 Pollemans om van dat (nagenoeg) waterdichte systeem gebruik te maken.
De keuze van Pollemans was mede gebaseerd op de goede ervaringen opgedaan door een groot aantal zelfstandige slijters (sommige al sinds 2008) en enkele onafhankelijke supermarkten, die het systeem al hadden geïnstalleerd. De Koninklijke Slijters Unie beveelt haar leden het systeem zelfs aan als effectief.
Pollemans tekende tegen het verbod beroep aan bij de rechter. Daar diende de zaak op 11 september 2014. De rechter kwam tot de uitspraak dat Albert Heijn als franchisegever bevoegd is eenheid van presentatie voor al zijn winkels na te streven, en daardoor bevoegd is te beslissen over het systeem van leeftijdscontrole. Daarmee volledig voorbijgaand aan de maatschappelijke noodzaak van een effectievere leeftijdscontrole.
In de tussenliggende maanden had de advocaat van Pollemans vernomen dat ook bij de supermarktketens van Jumbo en Spar, de hoofdkantoren eenzelfde verbod op het gebruik van Ageviewers hadden uitgevaardigd. Dat was voor de Autoriteit Consument en Markt (ACM) aanleiding om, vooruitlopend op de uitspraak van de rechter in de zaak Pollemans, een onderzoek te starten naar afspraken tussen de supermarktketens met betrekking tot de leeftijdscontrole.
De ACM kwam tot de conclusie dat er inderdaad sprake was van concurrentievervalsing door kartelvorming. De producent van Ageviewers, de Hollandsche Exploitatie Maatschappij (HEM) te Breda, startte een gerechtelijke procedure tegen de supermarkt Jumbo (die vanaf juni 2008 Ageviewers had buitengesloten) en het CBL dat het sinds maart 2009 had gedaan. Het CBL had kort daarvoor een eigen procedure uitgewerkt voor leeftijdscontrole. Maar daarin was nog steeds een cruciale rol weggelegd voor de caissière, terwijl zij de zwakste schakel is.
Op 9 maart 2016 deed de rechtbank te Den Haag uitspraak in de zaak van HEM tegen Jumbo en CBL. De rechtbank was tot de conclusie gekomen dat de gedaagden het kartelverbod hadden overtreden, dat het CBL het eigen systeem niet mag opleggen aan haar leden, en dat CBL en Jumbo schadeplichtig zijn aan de Hollandsche Exploitatie Maatschappij.
De uitspraak van de rechtbank veroorzaakte nogal wat beroering. Jumbo meldde op geen enkele wijze met andere supermarkten of het CBL afspraken gemaakt te hebben, en geheel zelfstandig tot het afwijzen van van Ageviewers te zijn overgegaan. Daarom tekende Jumbo hoger beroep aan tegen het vonnis. Het CBL verklaarde verrast te zijn door het vonnis en hoger beroep ertegen te zullen instellen. HEM gaat een financiële claim indienen en vraagt het Openbaar Ministerie om de schuldigen ook strafrechtelijk te gaan vervolgen.
Ook in de politiek veroorzaakte de uitspraak beroering. In de Tweede Kamer werden vanuit vier fracties vragen aan staatssecretaris Van Rijn gesteld. Kamerlid Voordewind (CU) wil dat de supermarkten met een sluitend controlesysteem gaan werken. Nu lukt het de helft van de minderjarige jongeren nog om gewoon bij de supermarkten alcohol te kopen. Hij kondigde aan met een wetsvoorstel te zullen komen om de controle sluitend te maken.
Op 12 maart was er in het radioprogramma Argos een discussie over de zaak. Daarin kondigde Marith Volp (PvdA) aan het voorstel van Voordewind vooralsnog niet te zullen steunen, Zij vindt dat allereerst de ouders moeten worden aangesproken, dat gemeenten hun taken beter moeten uitvoeren, enzovoorts. Wij vragen ons af: wil de PvdA de eigen staatssecretaris of de supermarkten de hand boven het hoofd houden?
Op 18 april kwam de staatssecretaris Van Rijn met zijn antwoord op de kamervragen. Op de vragen over het supermarktkartel ging hij niet in omdat het een uitspraak van de rechtbank betreft waartegen partijen in hoger beroep zullen gaan. Met betrekking tot de vragen over de naleving van de leeftijdsgrens verklaarde hij dat de naleving dit jaar substantieel moet verbeteren. Zo niet, dan komt hij met maatregelen.
Dingeman Korf