Alcohol belemmert het correct functioneren van de hersenen, zowel op de korte als op de lange termijn. Recent Brits onderzoek wijst uit dat het lange-termijn effect groter is dan voorheen werd gedacht. Mogelijk is alcohol zelfs de oorzaak van een kwart van alle gevallen van dementie. De artsen waarschuwen voor een komende epidemie van hersenbeschadiging.
Het is al eeuwenlang bekend dat alcohol de hersenwerking verstoort. Dronkenschap is daar een duidelijk voorbeeld van. Daarnaast zijn ruzies, vandalisme en geweldpleging ten gevolge van alcoholgebruik van oudsher bekend. Die treden vaak al op nog voordat er van uitgesproken dronkenschap sprake is.
In het laatste kwart van de negentiende eeuw werden de effecten van alcohol onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. Naarmate de onderzoeksmethoden verder verfijnd werden, ontdekte men ook minder opvallende effecten van fors alcoholgebruik en effecten van geringere hoeveelheden alcohol.
Een duidelijk voorbeeld van het meten van steeds kleinere effecten, zien wij bij alcohol in het verkeer. Doordat men steeds nauwkeuriger zowel de reactietijd als het alcoholgehalte in het bloed kon meten, werd de strafbaarheidsgrens enkele malen verlaagd. Nu staat die (nog) op 0,5 promille. De wetenschap heeft echter al voldoende argumenten geleverd om hem op 0,2 promille vast te stellen.
Hersenbeschadiging
Onderzoek naar de effecten van alcohol op lange termijn, is vooral de afgelopen halve eeuw op gang gekomen. Belangrijkste uitzondering daarop is het syndroom van Korsakov (in de volksmond alcoholische dementie), dat al in 1887 beschreven werd. In dat jaar beschreef een Russische arts een geestesziekte gekenmerkt door extreem verlies van korte-termijn geheugen, die optreedt bij alcoholisten. De patiënten kunnen niets nieuws meer leren. Daarnaast gaat het begrip voor tijd en ruimte verloren (zo kunnen zij vaak de weg naar huis terug niet meer vinden). De patiënt kan daardoor niet meer voor zichzelf zorgen. De ziekte is vernoemd naar de eerste beschrijver ervan, de arts Sergei S. Korsakov.
De laatste jaren is over de aantasting van de hersenen door alcohol steeds meer bekend geworden. Het recente Britse onderzoek sluit hierbij aan. Alle recente onderzoeken wijzen er op dat alcohol meer doet dan alleen leiden tot de ziekte van Korsakov. Zo heeft onderzoek onder jongeren aangetoond dat fors alcoholgebruik op jonge leeftijd kan leiden tot sociale onaangepastheid en slechtere leerprestaties. Hetzelfde geldt voor kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap alcohol dronken.
Ook dementie in het algemeen, lijkt voor een deel door alcohol veroorzaakt te worden. Zo meldde twee jaar geleden een Amerikaanse werkgroep dat het begin van de ziekte van Alzheimer met ruim vier jaar vervroegd werd door een consumptie van meer dan twee glazen alcoholhoudende drank per dag. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. In Groot-Brittannië lijdt ongeveer tweederde van de dementerenden aan de ziekte van Alzheimer. Het totale aantal dementie-patiënten in dat land bedraagt ongeveer 700.000.
Niet alleen 65-plussers
De meeste mensen denken dat dementie iets is dat alleen 65-plussers overkomt. De ziekte van Korsakov kwam echter van oudsher al voor vanaf de leeftijd van ongeveer 50 jaar. Maar sinds excessief drinken ook onder jongeren is gaan optreden, zo vanaf ongeveer 1990, zijn er in ons land talrijke gevallen bekend geworden van twintigers met de ziekte van Korsakov. In Groot-Brittannië is hetzelfde opgetreden. Groot-Brittannië en Nederland staan in de top vijf voor wat betreft excessief drinken door jongeren, met name voor wat betreft het aantal consumpties op één avond en het coma-zuipen.
De Britse onderzoeksgroep, onder leiding van Michael Kopelman en Jane Marshall heeft geconstateerd dat fors alcoholgebruik gedurende een reeks van jaren, ook tot een meer algemene aantasting van de hersenen leidt. Daarbij is niet alleen het korte-termijn geheugen aangetast, maar ook verder weg liggende herinneringen, het algemeen denkvermogen en het vermogen tot logisch redeneren. De verschijnselen treden al op bij veertigers. Dementie is geen probleem (meer) voor 65-plussers, maar voor iedereen van middelbare leeftijd en ouder!
Zo hebben de onderzoekers geconstateerd dat de groep van de forse drinkers gemiddeld slechts 9,15 specifieke autobiografische herinneringen had, terwijl de controlegroep er gemiddeld 13,72 had. Ook konden de drinkers zich bij slechts 51% van de sleutelwoorden iets herinneren, terwijl de controlegroep 76% scoorde. Ook reageerden de forse drinkers langzamer (gemiddeld 18,89 seconden tegenover 13,69 seconden voor de controlegroep).
Het aantal proefpersonen bedroeg 55, en hun laatste glas drank lag gemiddeld 16 dagen achter hen. Er was dus duidelijk geen sprake van dronkenschap of van een kater. De zware drinkers scoorden duidelijk positief op de test (vragenlijst) naar afhankelijkheid van alcohol. Het betrekkelijk geringe aantal proefpersonen, maakt het onmogelijk om exact aan te geven bij hoeveel procent van de zware drinkers hersenaantasting gemiddeld aantoonbaar is. Er kan slechts geconstateerd worden dat tussen de één op acht en één op vier van de zware drinkers tekenen van hersenaantasting vertoont. Anderzijds is van alle gevallen van dementie, tussen de 10 en 24 procent gerelateerd aan fors alcoholgebruik.
Epidemie op komst
De werkgroep roept verder in de herinnering dat jongeren en vrouwen gevoeliger zijn voor alcohol dan volwassen mannen. Vrouwen omdat de geconsumeerde hoeveelheid alcohol over een kleiner bloedvolume verdeeld wordt. Bij evenveel consumpties, bereiken zij een hoger promillage. Dat vergroot de schade. Jongeren zijn gevoeliger voor alcohol doordat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn. De toename van het binge-drinken onder jongeren, en de algehele toename van het gebruik van alcohol door vrouwen, zullen daarom leiden tot een forse toename van hersenbeschadiging onder de bevolking.
In ons land is dementie de laatste jaren sterk toegenomen. Van 1996 tot 2006 steeg de sterfte aan dementie met maar liefst 75 procent, tot 7688 personen in laatstgenoemd jaar. Dat terwijl de totale sterfte aan chronische aandoeningen met slechts 6 procent toenam.
Eén van de Britse onderzoekers, dr. Jane Marshall, hoopt dat het rapport als een wekker zal fungeren voor al degenen die dementie zien als een puur ouderdomsverschijnsel. Professor Ian Gilmore, voorzitter van de Britse artsenorganisatie Royal College of Physicians, concludeerde dat hiermee nogmaals was bewezen dat hersenbeschadiging door alcohol kan toeslaan in elke levensfaze. De redacteur van het blad, dr. Allen Thompson heeft naar aanleiding van de publicatie een brief geschreven naar de minister van volksgezondheid waarin hij vraagt om het tegengaan van alcoholische hersenbeschadiging dezelfde prioriteit te geven als het tegengaan van alcoholische leverbeschadiging.
Dingeman Korf