In 1968 werd in Zwitserland octrooi verleend op een nieuw geneesmiddel tegen krampen. Het kreeg de naam Baclofen. Jarenlang was het één van de vele gebruikte spierverslappers. Totdat het in Amerika werd toegepast op spastische cocaïneverslaafden en vervolgens een alcoholverslaafde arts het op zichzelf uitprobeerde.
Dr. Olivier Ameisen is tegenwoordig hoogleraar geneeskunde aan de State University of New York. Een opmerkelijke promotie voor een arts die jarenlang zwaar alcoholist was. Hij had alle bij alcoholverslaving toegepaste geneeswijzen al eens zonder succes ondergaan. Hij had kuren met refusal, met naltrexon en met campral gevolgd, hij had lange tijd de bijeenkomsten van de Anonieme Alcoholisten bezocht, maar niets had geholpen. Iedereen had hem al min of meer opgegeven. Alleen hijzelf had het nog niet opgegeven.
Op een gegeven moment las hij in de medische literatuur een mededeling over een spastische cocaïneverslaafde die met baclofen behandeld was. Diens spierkrampen waren verdwenen, maar ook zijn zucht naar cocaïne was sterk verminderd. Ameisen ging op zoek naar meer gegevens, en ontdekte dat het verslavingsremmende effect al eerder geconstateerd was bij cocaïneverslaafde laboratoriumratten. Hij besloot het middel op zichzelf uit te proberen, en slaagde na enkele pogingen in het vinden van de juiste dosering.
Vervolgens meldde Ameisen zijn ervaring bij de American Medical Association en ging verslavingsartsen bewegen om het middel tot te passen. Omdat het een vrij oud product betrof waren er al veel gegevens over de toepassing bij mensen voor een ander doel, en over de daarbij opgetreden bijwerkingen. Toepassing op experimentele basis (na informatie en uitdrukkelijke toestemming van de patiënt) was daardoor geen probleem. Verder publiceerde Ameisen een boek over zijn ervaringen.
Inmiddels wordt in Frankrijk baclofen al enkele jaren als experimenteel middel met succes toegepast. Experimenteel betekent uitsluitend in klinieken en onder toezicht van een gespecialiseerde arts (verslavingsarts). Er is nog geen toestemming verleend voor algemene toepassing door bijvoorbeeld huisartsen.
In de VS zijn twee kleinschalige, kort lopende dubbelblinde onderzoeken gedaan naar de toepassing van baclofen bij alcoholverslaving. Ernstige bijwerkingen zijn daarbij niet geconstateerd. Tijdelijke negatieve bijwerkingen waren verwardheid, duizelingen en vermindering van het reactievermogen, naast positieve bijwerkingen als betere nachtrust en meer zelfvertrouwen. Wel bleek dat de benodigde dosis van persoon tot persoon verschilt. Toepassing zal dus onder toezicht van een arts moeten plaatsvinden. Dat kan een reden zijn om het product niet toe te laten voor toepassing door huisartsen.
Er zijn nog geen grootschalige en langdurige dubbelblinde onderzoeken gedaan naar het effect van baclofen op alcoholisme en andere verslavingen (niet alleen aan drugs, het zou gezien zijn werking ook voor eetverslaving kunnen gelden). De toepassing blijft daarom vooralsnog experimenteel. Dat wil zeggen dat het gebruik ervan plaatsvindt op eigen risico van de voorschrijvende arts en de patiënt. Sinds kort wordt het ook in Nederland op die basis toegepast.
Anders dan bij refusal dat op de stofwisseling van de alcoholist inwerkt, lijkt de werking van baclofen te verlopen via het limbisch systeem van de hersenen. Dat is het deel van de hersenen dat betrokken is bij emoties en instinctieve reacties. Refusal kweekt een afkeer van alcohol door het versterken van de negatieve effecten van alcoholgebruik. Baclofen vermindert de zucht, het onbedwingbare verlangen naar het verslavende middel. Iets wat overigens ook voor campral zou gelden. Merkwaardig daarom dat bij Ameisen campral geen effect had en baclofen wel.
Het probleem bij verslaving is het feit dat de patiënten wel willen stoppen, maar het niet kunnen. Dat komt doordat het limbisch systeem in de hersenen sterker is dan het rationele systeem. Het rationele systeem zorgt voor zaken als het nemen van beslissingen,
het plannen voor later en sociaal gedrag (waaronder impulsbeheersing). Baclofen lijkt de overheersende positie van het limbisch systeem af te zwakken. Daardoor kan de patiënt weer “verstandig” handelen.
Wanneer het innemen van baclofen gestaakt wordt, blijft het gevaar van terugval bestaan. Een kleine groep gebruikers uit genoemde kortlopende onderzoeken, meldde geen ontwenningsverschijnselen bij staken van de medicatie en geen directe terugkeer van de zucht. Afgewacht moet echter worden hoe dit op langere termijn verloopt.
Om het risico van terugval na staken van de medicatie te verminderen, lijkt versterking van het rationeel systeem van de hersenen door psychotherapie wenselijk. De kans dat het limbisch systeem weer gaat overheersen, dient zo klein mogelijk gemaakt te worden.
Dingeman Korf